کوردان کرونی
در حال حاضر در استان فارس ، گروهی از کوردان زندگی می کنند که خود را کرونی می نامند این گروه در حدود 1000 خانوار هستند که در روستاهای شیراز و کازرون و سپیدان زندگی می کنند این افراد دارای ویژگی های زیر می باشند:
1- زبان و گویش آنان کوردی است
2- مذهب آنان شیعه 12 امامی است.
3- در زمینه چگونگی حضور در این منطقه اتفاق نظر ندارند( بعضی معتقدند در زمان کریم خان زند به شیراز آمده اند و بعضی می گویند از کرمانشاه آمده اند و گروهی می گویند از کردستان آمده اند و ...)
4- همگی قریب به اتفاق آنان تا سالهای 1341 که اصلاحات ارضی در زمان پهلوی صورت گرفت بصورت عشایری زندگی می کرده اند ولی اینک تقریبا بیشتر آنها اسکان یافته و در روستاها و شهرهای شیراز و کازرون و بیضاء و .... ساکن شده اند .
5- سردسیر این گروه روستای چهل چشمه کرونی در 40 کیلومتری غرب شیراز در بخش ارژن از شهرستان شیراز بوده و گرمسیر آنان منطقه سرقنات در منطقه دشتک در 20 کیلومتری جنوب شرقی شهر کازرون می باشد .گرچه طول ایل راه این گروه 128 کیلومتر می باشد اما عده ای از آنها در روستای قوام آباد چیچکلو و روستای مجاور آن از بخش بیضا سپیدان می باشد که احتمال می رود این ایل راه در زمانهای قدیم تا آن منطقه نیز ادامه داشته است و حتی بیشتر از آن .
6- دو روستای چهل چشمه کرونی و قوام آباد چیچکلو تقریبا بصورت 100 درصد جمعیت انها کرد می باشد و تعداد کمی از آنان ترک و لر و فارس ( تاجیک ) می باشند ولی در سایر روستاها جمعیت بصورت ترکیبی از کردان و ترکان قشقایی و فارسها می باشد.
7- آشنایی و ارتباط کوردان روستاهای قوام آباد چیچکلو و چهل چشمه کرونی بسیار محدود می باشد و عموما از هم آگاهی و اطلاع ندارند و از لحاظ پیوند های زناشویی هیچ گونه ارتباطی مشاهده نمی شود و فقط بعضی از ترکان چهل چشمه کرونی مدعی هستند اجداد آنها از کوردان مستقر در بیضاء ( که احتمالا از همان کوردان قوام آباد چیچکلو باشند ) می باشند.
8- با توجه به دورافتاده بودن روستای قوام آباد چیچکلو خصوصیات فرهنگی و اجتماعی آنان با دیگر کوردان کرونی فارس تفاوت دارد.
9- توزیع جغرافیایی و پراکندگی روستاهایی که دارای کوردان کرونی می باشند به شرح زیر می باشد:
9-1- روستای چهل چشمه کرونی در بخش ارژن شهرستان شیراز که مرکزیت دهستان دشت ارژن با این روستا می باشد.
9-2- روستای خیرآباد کرونی در بخش مرکزی شهرستان کازرون.
9-3-روستای بهرام آباد کرونی در شهرستان کازرون.
9-4- روستای وفادارآباد از شهرستان کازرون.
9-5- روستای شیخی از شهرستان کازرون .
9-6-منطقه سرقنات در دشتک در جنوب شرقی شهر کازرون.
9-7- روستای قوام آباد چیچکلو از بخش بیضاء شهرستان سپیدان.
9-8- روستای باباکوهک از بخش بیضاء شهرستان سپیدان.
9-9- شهر کازرون بویزه منطقه بهشت زهرا در شمال شهر کازرون
9-10-شهر شیراز ( شهرک های غربی و جنوبی شهر شیراز از جمله میانرود ( بهارستان) ، والفجر ، سجادیه سیمان ، عادل آباد ، گلستان ، قصر قمشه ،فرهنگیان و ...)
10-معنا و مفهوم واژه "کرونی" را معمولا افراد این ایل نمی دانند ولی احتمالا اصل این واژه " کرهانی" بوده است که بصورت کرانی نیز آمده است .
آکوپوف در کتاب خود می نویسد :
« بخش باقی مانده از ایل] زنگنه[ در فارس تا همین چندی پیش هم چنا خود را کورونی ]کرونی [ که می نماید شکل تحریف شده " گورانی " باشد می نامند »
این نویسنده به نقل از هدایت در کتاب تاریخ "زندیه" چنین می نویسد :
«از اخبار منابع در می یابیم که کریم خان زند در سده هیجدهم میلادی ، بخشی از مردم جنوب کوردستان را به فارس برد و در آنجا پیشینیان سنجابی ها – پیشینیان ، نه این که خودشان – در کنار کردان زنگنه در نزدیکی شیراز می زیسته اند . آنها را بختیار خان ، دوباره به کوردستان آورد »
در قبرستان قوام آباد چیچکلو سنگ قبرهایی با واژه" کرانی" وجود دارد که کهن ترین آنها مربوط به تاریخ 1248 می باشد که 55 سال پس از مرگ کریم خان زند می باشد .
11-کوردان روستای قوام آباد چیچکلو خود را از طایف لک می دانند که هیچ اثر نوشتاری از آنها وجود ندارد.
12-در میان نام خانوادگی افراد روستای قوام آباد " گوران نیک بنیاد" وجود دارد که خود را از ایل گوران می دانند در میان نام خانوادگی روستای بهرام آباد کرونی کازرون نیز نام خانوادگی "زندی " وجود دارد که شاید تاثیر پذیریث از ایل زند باشد . با توجه به وجود تعداد بیشمار سنگهای قبر قبرستان قوام آباد در سده سیزدهم هجری قمری ، تعداد کوردهای زنگنه در آن منطقه زیاد بوده است. در قبرستان روستای خیرآباد کرونی فقط یک قبر با نام" زنگنه" از سال 1368 هجری قمری وجود دارد.
13- یکی دیگر از نکات مجهول در مورد کوردان کرونی در شیراز وجود یک روستای فاقد کورد در 7 کیلومتری جنوب شهر شیراز می باشد که اکثر آنها که حدود 200 خانوار می باشند که 120 خانوار انها دارای اصالت ترک قشقایی می باشند و یا از اهالی کوهمره سرخی هستند . بقیه از نقاط دیگر فارس می باشند که در این منطقه سکونت دارند . جالب این که در بین افراد این روستا افراد زیادی دارای نام های خانوادگی"کرونی" ، "کرانی نژاد" و "کرانی" و ... می باشند با توجه به این که کریم خان زند کوردان زیادی از همرزمان و همراهان خود را در مجاورت شهر شیراز سکنی می دهد تردیدی وجود ندارد که افراد و خانوارهای قدیمی و اولیه ساکن این روستا از بازماندگان کورد بوده باشد و این منطقه یکی از مناطق کوردنشین شیراز بوده باشد که بتدریج با مهاجرت سایر افراد حضور کوردان در این روستا کمرنگ شده است و در حال حاضر نیز این خصوصیت از بین رفته است . در بررسی سنگ قبرهای روستای کرونی قدیمی ترین سنگ قبر مربوط به سال 1132 ه . ق و سپس 1236ه . ق می باشد که در نوشتار هیچکدام نامی از طایفه یا نژاد و گروه کرانی ذکر نشده است .
14- در کتاب وقایع اتفاقیه("گزارش های خفیفه نویسان انگلیس" که به کوشش" سعیدی سیرجانی " در سال 1361 در انتشارات "نشر نو" چاپ شده است )از طایفه کرانی و افرادی که از این طایفه بوده اند وقایعی ثبت شده است :
«امان الله خان کرانی یا سرمست کرانی در سال 1301 ه.ق به صحرای بیضاء( از شهرستان سپیدان ) می روند که همان منطقه قوام آباد چیچکلو می باشد . نکته دیگر این که در یک جا در این کتاب از شخصی به نام محمدعلیخان کرونی نام می برد»
تردیدی نیست که اصل واژه" کرونی" واژه "کرانی" بوده باشد نکته دیگر این که در حال حاضر کرانی ها خود را لر و زند می دانند در حالی که کرونی ها خود را کورد می دانند
در همان کتاب ذکر شده است که طایفه "کرانی و لرها" در شیراز هر دو از نوکران " قوام الملک" بوده اند در حالی که" کوردان کرونی" شهرستان کازرون زیر چتر کلانتر طایفه کشکولی از ایل قشقایی بوده اند .
15- در کتابی با نام "دو سفرنامه از جنوب ایران" که توسط دو نفر از صاحب منصبان و مهندسان دوران قاجار در زمان انجام ماموریت نظامی برای شناسایی راههای داخلی جنوب برای انتقال ادوات نظامی از بوشهر به مرکز(تهران ) در سالهای 1256 و 1307 هجری قمری نگاشته شده است و به تصحیح و اهتمام سید علی آل داوود توسط انتشارات امیبرکبیر در سال 1377 چاپ شده است و نسخه خطی آن در کتابخانه ملی و مجلس موجود می باشد آمده است :
«وقایع یوم ششم شهر ذیحجه الحرام مطابق سیچقان ئیل خیریت دلیل سنه 1256
( محال خانه زنیان )از اقبال بی زوال خدیو بی همال و شاهنشاه ظفرمند بلند اقبال روحنا فداه از بلده شیراز حرکت و روانه محاق «خان زنیان» و مسافت این راه هشت فرسنگ تمام است و از اصل بلدهخ الی باغی که موسوم به باغ شاه چراغ است راه صاف و هموار است . بعد از آن همه جا دوفرسنگی کاروانسرا باید روی به فراز رفت و کاروانمسرای مزبور در سمت راست رودخانه مسمی به «قره غاج» واقع و نزدیکی کاروانسرا نهر آبی است که از سمت چشمه صفا و شمال کاروانسرا می آید و متصل به رود خانه می شود و رودخانه مذکور همه جا مارپیچ می رود و آبش بسیار صاف و شیرین و گواراست . و کل این صحرا چمن و سبزه زار و مرتع دواب و اغنام ایلات کرانی و جامه بزرگی است و شمال کاروانسرا به قدر هشتاد درجه میل به مغرب راهی است که مستقیم به قبعه سفید می رود و در همین راه به فاصله نیم فرسنگ از کاروانسرا مکانی است که نزاع کلی در میان لشکر امیرتیمور و شاه منصور اتفاق افتاد و لشکر شاه منصور شکست خورده روی به هزیمت نهادند و اصل خانه زنیان جزء بلوک «کوهمره» ماصرم است »
با توجه به این موضوع حضور ایلات" کرانی" که همان" کرونی " می باشد در بخش ارژن (از غرب شیراز و خان زنیان تا چهل چشمه کرونی ) حتمی می باشد و نشان دهنده تملک و استقرار این مناطق توسط اجداد کوردان کرانی ، کنونی دارد